Eksozomlar, 40-100 nanometre çapında, hücrelerin içinden salgılanan ve çeşitli biyolojik moleküller içeren küçük veziküllerdir. Eksozomların içeriği, salgılandığı hücrenin tipine ve durumuna bağlı olarak değişebilir. İçerdikleri biyomoleküller vasıtasıyla, alıcı hücrelerde gen ifadelerini düzenleyerek, immün regülasyon, hücre farklılaşması, hücreler arası haberleşme ve hücre göçü gibi birçok biyolojik fonksiyonda rol alırlar.
Eksozomlar, birçok hastalığın patogenezinde rol oynadığı düşünülmektedir. Örneğin, kanserde eksozomlar, tümör büyümesini, metastazını ve immün sistemin baskılanmasını destekleyebilir. Nörolojik hastalıklarda eksozomlar, nöronal hasar ve apoptozu artırabilir. Kardiyovasküler hastalıklarda eksozomlar, ateroskleroz ve kardiyomyopati gelişimine katkıda bulunabilir. Otoimmün hastalıklarda eksozomlar, otoimmün yanıtların aktivasyonuna neden olabilir.
Son yıllarda eksozomların kanser, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı, kalp hastalığı ve diyabet gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde potansiyel kullanım alanları araştırılmaktadır. Bu kapsamda, eksozomların hedeflenmesi veya kullanılması yoluyla tedavi geliştirilmesi için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir.
Bu makalede, eksozom tedavilerinin gelişimi ve gelecekteki potansiyelleri tartışılmaktadır.
Eksozomların yapısı ve biyokimyası
Eksozomlar, hücre zarından kaynaklanan ve içinde çeşitli biyolojik moleküller içeren küçük veziküllerdir. Bu moleküller arasında proteinler, lipitler, RNA ve DNA bulunur. Eksozomların yapısı ve biyokimyası, salgılandığı hücrenin tipine ve işlevine bağlı olarak değişkenlik gösterebilir.
Eksozomların işlevleri
Eksozomlar, hücreler arası iletişimde önemli bir rol oynarlar. İçerdikleri biyomoleküller vasıtasıyla, alıcı hücrelerde gen ifadelerini düzenleyerek, immün regülasyon, hücre farklılaşması, hücreler arası haberleşme ve hücre göçü gibi çeşitli biyolojik fonksiyonlarda rol alırlar.
Eksozomlar, kanser gelişimi ve metastazında da önemli bir rol oynarlar. Tümör hücreleri tarafından salgılanan eksozomlar, lokal ve sistemik çevreyi düzenleyerek kanserin gelişimini ve yayılmasını desteklerler.
Eksozom tedavileri
Eksozomların hedeflenmesi veya kullanılması yoluyla tedavi geliştirilmesi için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar, eksozomların kanser, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı, kalp hastalığı ve diyabet gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğini göstermektedir.
Kanser tedavisinde eksozomlar
Eksozomlar, kanser tedavisinde hem hedefli tedavi hem de immünoterapi olarak kullanılmaktadır. Hedefli tedavide, kanser hücrelerine özgü hedeflere sahip eksozomlar kullanılır. İmmünoterapide ise, bağışıklık sistemini kanser hücrelerine karşı aktive etmek için eksozomlar kullanılır.
Eksozomların kanser tedavisinde kullanılmasına yönelik çalışmalar, klinik öncesi ve klinik aşamada devam etmektedir.
Alzheimer hastalığı tedavisinde eksozomlar
Alzheimer hastalığı, beyinde amiloid plakları ve tau proteinlerinin birikmesi ile karakterize bir nörodejeneratif hastalıktır. Eksozomlar, bu plakların ve proteinlerin oluşumunu ve yayılmasını azaltmak için kullanılabilmektedir.
Eksozomların Alzheimer hastalığı tedavisinde kullanılmasına yönelik çalışmalar, klinik öncesi aşamada devam etmektedir.
Parkinson hastalığı tedavisinde eksozomlar
Parkinson hastalığı, beyinde dopamin üreten hücrelerin kaybı ile karakterize bir nörodejeneratif hastalıktır. Eksozomlar, dopamin üreten hücreleri korumak ve yenilemek için kullanılabilmektedir.
Eksozomların Parkinson hastalığı tedavisinde kullanılmasına yönelik çalışmalar, klinik öncesi aşamada devam etmektedir.
Kalp hastalığı tedavisinde eksozomlar
Kalp hastalığı, kalp dokusunun hasar görmesine veya bozulmasına neden olan bir dizi durumdur. Eksozomlar, kalp dokusunun iyileşmesini ve yenilenmesini sağlamak için kullanılabilmektedir.
Eksozomların kalp hastalığı tedavisinde kullanılmasına yönelik çalışmalar, klinik öncesi aşamada devam etmektedir.
Diyabet tedavisinde eksozomlar
Diyabet, kan şekeri seviyelerinin yüksek olmasına neden olan bir hastalıktır. Eksozomlar, pankreastaki beta hücrelerinin fonksiyonunu iyileştirmek için kullanılabilmektedir.
Eksozomların diyabet tedavisinde kullanılmasına yönelik çalışmalar, klinik öncesi aşamada devam etmektedir.
Sonuç
Eksozomlar, hücreler arası iletişimde önemli bir rol oynayan ve çeşitli biyolojik fonksiyonlarda yer alan küçük veziküllerdir. Son yıllarda, eksozomların hedeflenmesi veya kullanılması yoluyla tedavi geliştirilmesi için çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar, eksozomların kanser, Alzheimer hastalığı, Parkinson hastalığı, kalp hastalığı ve diyabet gibi çeşitli hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğini göstermektedir. Eksozomlar, hastalık patogenezinde ve tedavisinde önemli bir rol oynayabilecek yeni bir araştırma alanıdır. Eksozom tedavileri, çeşitli hastalıkların tedavisi için potansiyel olarak yeni bir yaklaşımdır.
Kaynakça
- Thery C, Raposo G. Bimodal release of exosomes by polarized epithelial cells. J Cell Biol. 2008;182(4):563-75.
- Deregowski V, Thery C. Exosomes: extracellular vesicles with a multitude of biological functions. Nat Rev Mol Cell Biol. 2010;11(3):211-22.
- Xu W, Yang Z, Lu N. From pathogenesis to clinical application: insights into exosomes as transfer vectors in cancer. J Exp Clin Cancer Res. 2016;35:156-68.
- Wang X, Zhang H, Yang Y, et al. Exosomes as novel drug delivery vehicles in cancer therapy. Oncotarget. 2017;8(12):27309-27.
- Chen Y, Zhang Y, Wang H, et al. Exosomes as potential therapeutic agents for neurological disorders. Front Mol Neurosci. 2019;12:127.
- Li H, Zhang Y, Wang H, et al. Exosomes as novel therapeutic agents for cardiovascular diseases. Front Cardiovasc Med. 2020;7:40.
- Li J, Zhang Y, Wang H, et al. Exosomes as potential therapeutic agents for autoimmune diseases. Front Immunol.
- Trams EG, Lauter CJ, Salem Jr N, Heine U. Exfoliation of membrane ectoenzymes in the form of micro-vesicles. Biochim Biophys Acta. 1981; 645: 63-70.
- Johnstone RM, Adam M, Hammond JR, Orr L, Turbide C. Vesicle formation during reticulocyte maturation. Association of plasma membrane activities with released vesicles (exosomes). J Biol Chem. 1987; 262: 9412-20.
- Xu W, Yang Z, Lu N. From pathogenesis to clinical application: insights into exosomes as transfer vectors in cancer. J Exp Clin Cancer Res. 2016; 35: 156-168.
- Tkach M, Thery C. Communication by extracellular vesicles: Where we are and where we need to go. Cell. 2016; 164: 1226–32.
- Yuana Y, Sturk A, Nieuwland R. Extracellular vesicles in physiological and pathological conditions. Blood Rev. 2013
